توحید ملک زاده دیلمقانی
در طول تاریخ، اعداد به انحاء مختلف انسان ها را به خود مشغول داشته و در این باره انسان ها نیز به تخیل و سمبولیزه کردن آنها پرداختنداند. اعدادی مانند 2 ، 3 ، 4، 7، 9 ، 12 ، 13 ، 40 از جمله این اعداد هستند. در این میان عدد 9 در میان ترکان باستان و ترکان معاصر از اهمیت فراوان برخوردار بوده و اصولاً زندگی ترکان بر مدار نه بوده است.
دقیقاً علت تقدس عدد نه در میان ترکان مشخص نیست شاید زاده شدن انسان پس از نه ماه و نه روز پس از انعقاد نطقه علت این امر باشد. به فرض صحیح بودن این تئوری می توان حدس زد ترکان از باستان ترین ایام تا حال توانسته اند با تشخیص نوعی نظم در طبیعت با درک پریودیک بودن این نظم حول عدد 9 آشنا شده و آنرا به عنوان یک عدد مقدس در میان ترکان تعمیم دهند. با مطالعه ی تاریخ تمدن ترکان از ترکان باستان تا همین اواخر در می یابیم اهمیت عدد 9 همچنان در طول تاریخ پابرجا بوده است.
1 - اولین تمدن شناخته شده جهان از آن سومریان پروتورک می باشد. طبیعی است عدد مقدس 9 نیز در میان ترکان سومری رایج باشد. مثلاً در میان سومری ها در هر برج دروازه ایشتر (الهه ی عشق از مصدر ایسته مک ) 9 ردیف حیوان نقش گردیده بود. شامل گاوهای زرد طلایی با یال ها و منگوله های آبی و شاخهای سبز ، شیرهای زرد رنگ با خال های سفید که همه در زمینه ای آبی نقاشی شده بودند. می دانیم شاخ از مظاهر قدرت آسمانی ترکان و رنگ آبی رنگ تقدس در میان جوامع ترک محسوب می شود.
2 _ در میان قبایل ترک ساکن ترکستان به قبیله دوققوز اوغوز نیز برمی خوریم. قبایل اوغوز مرکب از 24 قبیله از دوققوز اوغوز ها منشعب شده اند. در کتیبه های اورخون در میان دوققوز اوغوزان از مراسم یوغ (عزاداری) به مناسبت مرگ آلپ ارتونقا که در شاهنامه افراسیاب خوانده شده یاد شده است.
3 _ در کتاب وزین دده قورقود شاهکار ادبی ترکان نیز عدد 9 به نحو بارزی دیده می شود. در داستان « قازان بگ اوغلی اوروز بگین توتساق اولدوغی بویی بیان ائده ر خانیم هئی » از کتاب دده قورقود داریم:« بیر گون اولاش اوغلی قازان بگ یئرینده ن تورمیشدی قارا یئرین اوزه رینه اوتاق لارین تیکدیر میشدی. بین یئرده ایپک خالچاسی دؤشنمیشدی. آلا سایودن گؤک یوزینه آشانمیشدی. توقسان تومن گنج اوغوز صؤحبتینه دیریلمیشدی. آغزی بؤیوک خومره لر اورتالیغا سالینمیشدی . توققوز یئرده بادییه لر قوریلمیشدی. آلتون آیاق صراحیلر دیریلمیشدی. توققوز قارا گؤزلی اؤرمه ساچلی، اللری بیله گینده ن قینالی، بارماق لاری نیگارلی ، بوغازلاری بیر قاریش کافر قیزلاری آل شرابی آلتون آیاغا قالین اوغوز بگلرینه گزدیره ر لردی» در این متن دختران نه گانه با جامهای شراب دیده می شود.
4 _ در اعتقاد شامانیسمی ترکان باستان « بای اولگن » بر بلند ترین نقطه ی آسمان نهم بر قله کوه قرار گرفته است.
5 _ در کتاب وزین دیوان لغات الترک نوشته محمود کاشغری اولین تورکولوژ جهان در ماده ی توققوز توغلوق خان چنین آمده است: « خاقان و ملک دارای توققوز توغ یعنی دارای نه درفش و بر نه درفش چیزی نمی افزایند و هر چند که ولایت و مقام بیشتر شود به همان نه فال نیک گیرند و شگون دارند. و این علم ها و درفش های نه گانه را از دیبا یا حریر نارنجی رنگ سازند نیکو فالی را».
6 _ امیر تیمور که به حق وارث امپراطوری فرهنگی _ سیاسی ترکان بود نیز به رسم اجدادش عدد نه را مقدس می شمرد. وی پس از فتح دمشق از مردم تحف و هدایایی جمع کرد و این تحف را « دو قوزات » یعنی نه تا از هر جنس می نامید.
7 _ در دیرین ترین متن ادبی مغولان که خویشاوند فرهنگی ترکان هستند چنین آمده است: « چنگیز رو به آفتاب می نمود و کمربند خود را بر گردن انداخته و کلاه را در دست گرفته به سینه خود می زد و نه بار در برابر آفتاب سجده می کرد و سپس جرعه افشانی و نیایش می نمود». درباره تاریخچه ی جرعه افشانی در میان ترکان و سمبولیسم آن مقاله دیگری در دست تهیه است. این رسم دیرین ترکان در میان یونانی ها و فارس ها نیز رسوخ کرده است.
8 _ در تاریخ جهان آرا که درباره ی امپراطوری آذربایجان دوره ی شاه اسماعیل خطایی نوشته شده داریم: « اویماق مغول نه نفرند بدان جهت ترکان عدد توقوز را معتبر دانند. گفتنی است اویماق تاتارها نیز هشت نفر بود بدین جهت عدد هشت نیز به مثابه ی سمبول ترکان تاتار انتخاب شده بود. محمد امین رسول زاده بانی جمهوری آذربایجان پرچم رسمی آذربایجان را منقوش به ستاره هشت پر نمود چرا که تا چندی پیش ترکان آذربایجان در میان روسها به تاتار مشهور بودند. ستاره هشت پر در میان ایلامیان پروتورک نیز اهمیت داشت و ساختمان کاخ خورشید نادر در کلات که هنوز هم موجود است بصورت هشت گوش ساخته شده است. می دانیم نادر شاه افشار دارای شعور ملی بوده و به ترک بودن خود افتخار می کرده است.
9_ امپراطوری ایلخانی نیز که تمام آسیا را تحت تسلط خود گرفته بود نیز عدد نه را عددی مقدس می شمرد مثلاً قوبیلای تمام هدایا را با مضربی از عدد 9 دریافت می کرد. مارکوپولو سیاح ونیزی که به این مساله اشاره کرده است همچنین می نویسد: « سارق در میان ترکان اگر مستحق مرگ نباشد جزایش چوپ و فلک می باشد می تواند مجازات خود را بازخرید کند. در این صورت باید نه برابر قیمت شی مسروقه را بپردازد.».
10 _ سپاه مغول در جنگی که به قصد حمله به ارمنستان در سال 1241 م انجام دارند پس از پیروزی بر دشمن از هر پیکر افتاده دشمن یک گوش کندند و نه کیسه بزرگ را از آن انباشتند.
11 _ در میان ترکان ترکمن نیز همین رسم دیده می شود مثلاً مهریه دختران ترکان بر مدار نه بود « دو نه طلا، سه نه طلاو...» دخترخان و طورها و سایر اعیان تا نود دوقوز طلا بر قرار می شد.
12 _ در کتاب نفیس « سنگلاخ » که در عهد نامه نادر شاه نوشته شده داریم: « بعضی از مورخین هم عدد اولاد یافت را نیز که ابوالترک است نه شمرده اند. هدیه و پیشکش را از هر جنس که باشد نه نه ترتیب می دهند لهذا هدیه و پیشکش را نیز بالمجاز «توقوز» نامند. و موافق شرع نبوی نیز مزیت عدد نه عدد دیگر وضوح دارد زیرا که عدد اسماء حسنی الهی نود و نه است» در همانجا ذیل لغت توقوز اتابک داریم:« کنایه است از آبا علوی که عبارت از نه فلک باشد».
13 _ طرخان از جمله القاب مهم در سیستم اجتماعی ترکان بوده که دارنده این لقب از «نه» امتیاز برخوردار بود. نام پدر معلم ثانی افتخار فلسفه ترک حکیم ابونصر فارابی ، محمد طرخان بوده است.
14 _ در پرچم رسمی ترکان چچن نیز گرگی با نه ستاره در اطرافش دیده می شود.
15 _ در میان دریاچه اورمیه جزیره ای به نام « دوققوزلار » دیده می شود و در خود شهر اورمیه یخ خانه ای به نام دوققوز پله وجود دارد.
16 _ در میان ترکان قاجار نیز عدد 9 از اهمیت برخوردار بود بطوریکه به مناسبت ورود مظفرالدینشاه از اروپا به سرحد نه طاق نصرت به افتخار وی برپا داشتند.
17 _ رسم تقدیس عدد نه به میان یونانیان نیز رسوخ یافته است. این رسوخ بی شک از طریق ترکان اسکیت انجام یافته است بطوریکه در اساطیر یونان « هیدرا » مار نه سری است که به دست هرکول کشته می شود.
18 _ در اشعار ظهیر فارابی نیز داریم: نه کرسی فلک نهد اندیشه زیر پای تا بوسه بر رکاب قیزیل ارسلان زند
منابع
1. ساندرز.ن.ک.، بهشت و دوزخ در اساطیر بین النهرین ، اسماعیل پور، ابوالقاسم ، نشر فکر روز، تهران چاپ اول 1373 ص 63
2. کؤپرولو، فؤاد ، تورک ادبیاتی تاریخی، استانبول 1981، ص 49
3. گونئیلی، حسین .م. دده قورقود کیتابی و دده قورقود کیتابندا سؤزلر آدلار تهران 1378، ص 127
4. الیاده، میرچا، رساله در تاریخ ادیان ، جلال ستاری ، تهران ، سروش ، چاپ اول 1372، ص 76
5. کاشغری ، محمود، دیوان لغات الترک ، دبیر سیاقی ، تهران 1377 ، ص 491
6. زیاده، دمشق در عصر ممالیک ، جمال الدین اعلم ، تهران 1351 ، ص 32
7. پلیو، پل ، تاریخ سری مغولان ، شیرین بیانی ، تهران 1350 ، ص 38
8. غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا، ص 40
9. اوتر ، ژان، سفرنامه ژان اوتر عصر نادر شاه ، دکتر علی اقبالی ، تهران چاپ اول 1363
10. مارکوپولو ، سفرنامه مارکوپولو ، با مقدمه جان ماسفیلر، جیب الله صحیحی تهران 1350 ، ص 139
11. همان ، ص 92
12. ویلتس ، دوراکه ، سفیران پاپ به دربار خانان مغول، مسعود رجب نیا، چاپ اول خوارزمی ، 1353 ، ص 69
13. میرپنجه ، سرهنگ میر اسماعیل ، خاطرات اسارت روزنامه سفرخوارزم و حیوه ، تهران 1370 ، ص 128
14. استرآبادی ، سنگلاخ، ص 119
15. همان ، ص 120
16. فیضی الهی وحید ، دکتر حسین ، مجله شکار و طبیعت شماره 51
17. ملیچک ، روزنامه خاطرات عزیز السلطان ( ملیجک ثانی) ج اول ، تهران 1377 ، ص 293
18. ساندروز ص 47
